Bệnh bại liệt trên gà là một hội chứng phức tạp, là nỗi lo thường trực của người chăn nuôi. Khi đàn gà xuất hiện các triệu chứng như nằm một chỗ, khó đi lại, đi khập khiễng, run rẩy, hoặc vẹo đầu, vẹo cổ, đây đều là những dấu hiệu cảnh báo của hội chứng bại liệt.
Thực tế, bại liệt không phải là tên một bệnh đơn lẻ mà là kết quả của nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm các bệnh lý truyền nhiễm nguy hiểm, thiếu hụt dinh dưỡng nghiêm trọng, và chấn thương vật lý. Việc xác định chính xác nguyên nhân gây bệnh là bước then chốt để đưa ra phác đồ điều trị và phòng ngừa hiệu quả. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết các nguyên nhân phổ biến nhất gây ra hội chứng bại liệt trên gia cầm và hướng dẫn bà con cách phòng trị tương ứng.
Nguyên nhân nào gây bại liệt trên gà
Các nguyên nhân gây bại liệt trên gà được phân chia thành ba nhóm chính: Bệnh lý truyền nhiễm (Virus và Vi khuẩn), Thiếu hụt dinh dưỡng và Chấn thương. Việc hiểu rõ từng nhóm sẽ giúp bà con chẩn đoán và can thiệp kịp thời.
Bại liệt trên gà do các bệnh lý truyền nhiễm
Theo F8BET, các bệnh lý truyền nhiễm là nguyên nhân nguy hiểm và phổ biến nhất gây ra các vấn đề về thần kinh và vận động ở gà, dẫn đến bại liệt.
Bệnh marek trên gà (Marek’s disease – MD)
Bệnh Marek do virus thuộc nhóm Herpesvirus gây ra. Virus tấn công mạnh mẽ vào hệ thống miễn dịch và hệ thần kinh ngoại biên, gây ra sự thoái hóa và mất chức năng thần kinh. Đây là bệnh lý có tính lây lan mạnh mẽ qua đường hô hấp (hít phải bụi chứa nang lông bị nhiễm virus) và tiêu hóa.
- Đối tượng: Gà con 1 ngày tuổi nhạy cảm nhất, gà thường phát bệnh ở giai đoạn 3 – 6 tuần tuổi.
- Cơ chế bại liệt: Virus tấn công dây thần kinh tọa (Sciatic Nerve) và đám rối thần kinh cánh (Brachial Plexus).
- Triệu chứng thần kinh điển hình: Gà đi lại khó khăn, liệt từ nhẹ đến hoàn toàn ở một hoặc cả hai chân (thường thấy tư thế “một chân duỗi về phía trước, một chân duỗi về phía sau”), liệt cánh hoặc đuôi, khó khăn trong việc đứng thẳng.
Bệnh newcastle trên gà (Newcastle disease – ND)
Bệnh Newcastle do virus thuộc họ Paramyxoviridae gây ra. Virus xâm nhập qua đường tiêu hóa hoặc hô hấp, vào máu gây nhiễm trùng huyết và tấn công các cơ quan phủ tạng, đặc biệt là hệ thần kinh trung ương (não, tủy sống).
- Đường lây lan: Phân, chất tiết từ gia cầm bệnh (nước mũi, nước dãi) và qua không khí.
- Triệu chứng hô hấp – thần kinh: Bệnh thường xuất hiện đột ngột với các triệu chứng hô hấp trước (khó thở, ho, chảy nước mũi), sau đó là triệu chứng thần kinh: chân đi khập khiễng, mất cân bằng, liệt chân, và biểu hiện đặc trưng là vẹo đầu, vẹo cổ (xoắn cổ, nghiêng đầu) do tổn thương não.
Bệnh viêm não tuỷ truyền nhiễm trên gà (Avian Encephalomyelitis – AE)
Ảnh gà con bị ảnh hưởng: CEAC
Gây ra bởi virus Avian Encephalomyelitis (AEV) thuộc họ Picornaviridae, tấn công trực tiếp vào não và tủy sống. Bệnh này thường bùng phát ở gà con từ 1 đến 6 tuần tuổi.
- Cơ chế bại liệt: Gây viêm và thoái hóa tế bào thần kinh trung ương.
- Triệu chứng: Gà con ít di chuyển, mất kiểm soát cơ, khuỵu chân theo tư thế ngồi bệt và dần nằm nghiêng. Triệu chứng nổi bật nhất là run cơ, đặc biệt là phần đầu và cổ, khiến gà không thể tìm thức ăn, dẫn đến kiệt sức và chết.
Hội chứng nhiễm độc ruột và ngộ độc nấm mốc
Một số vi khuẩn (như Clostridium welchii gây viêm ruột hoại tử) hoặc nấm mốc (thường có trong thức ăn ẩm mốc) sản sinh ra độc tố thần kinh (Neurotoxin). Các độc tố này được hấp thụ vào máu gây ngộ độc và tê liệt thần kinh vận động.
- Triệu chứng: Gà hoảng sợ, run rẩy, đi đứng loạng choạng và cuối cùng là liệt chân hoàn toàn. Khi bị lùa, gà không thể chạy được.
- Nguyên nhân gây nhiễm độc: Clostridium welchii, các chủng Cầu trùng (Eimeria), và nấm mốc chứa Aflatoxin.
Viêm khớp và bại liệt do vi khuẩn
Bại liệt còn có thể do các bệnh lý gây tổn thương khớp và xương, làm gà đau đớn và không thể vận động bình thường.
Viêm khớp do e. coli trên gà (Colibacillosis)
Nhiễm khuẩn E. coli không chỉ gây viêm ruột mà còn có thể lan truyền gây viêm khớp, viêm tủy xương (Osteomyelitis), đặc biệt ở gà thịt. Triệu chứng bao gồm sưng khớp, gà đi đứng khó khăn, loạng choạng, xù lông, tiêu chảy.
Viêm khớp do tụ cầu khuẩn trên gà (Staphylococcosis)
Gây ra bởi vi khuẩn Staphylococcus aureus, thường là vi khuẩn cơ hội xâm nhập qua vết thương hở hoặc đường hô hấp/tiêu hóa. Thể viêm khớp gây sưng, viêm và phù nề các khớp, khiến gà đi lại cực kỳ khó khăn, dẫn đến què chân và có thể thành tật vĩnh viễn nếu không can thiệp kịp thời.
Bại liệt trên gà do thiếu hụt dinh dưỡng
Thiếu hụt các vi chất cần thiết là nguyên nhân phổ biến và dễ kiểm soát nhất gây ra các vấn đề về xương và thần kinh, dẫn đến bại liệt. Cụ thể được những người quan tâm đá gà cựa sắt tổng hợp:
Thiếu khoáng chất quan trọng
- Canxi và Phospho: Hai nguyên tố này là cấu trúc chính của xương. Canxi còn tham gia vào dẫn truyền thần kinh và hoạt động cơ. Thiếu hụt Canxi và Phospho dẫn đến:
- Triệu chứng: Xương mềm (Rickets ở gà con), vẹo chân, đi lại loạng choạng, liệt, gà đẻ trứng bị vỏ mỏng hoặc trứng không vỏ (ở gà mái đẻ).
- Tỉ lệ Ca/P lý tưởng: Gà con (2:1); Gà trưởng thành (1.2–1.5:1); Gà đẻ trứng (7–8:1 – nhu cầu Canxi cực cao).
- Mangan (Mn): Thiếu Mangan gây bệnh Perosis (trượt gân), làm cho gân Achilles trượt ra khỏi rãnh của khớp cổ chân, khiến chân gà bị vẹo, đi đứng loạng choạng và cuối cùng là bại liệt. Mangan cũng ảnh hưởng đến chức năng thần kinh.
Thiếu vitamin
- Vitamin D3: Rất quan trọng vì nó điều chỉnh khả năng hấp thụ và sử dụng Canxi và Phospho của cơ thể. Thiếu D3 cũng gây ra các triệu chứng Rickets (xương mềm) và bại liệt tương tự thiếu Canxi/Phospho.
- Vitamin B1 (Thiamine): Thiếu B1 (Polyneuritis) ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh, gây run rẩy, đi đứng khó khăn, và liệt chân. Thường gặp ở gà con mới nở từ phôi trứng thiếu B1.
- Vitamin B2 (Riboflavin): Thiếu B2 gây bệnh chân co quắp (Curled Toe Paralysis). Gà bị còi cọc, chậm lớn, các ngón chân bị co quắp vào trong, làm gà đi lại cực kỳ khó khăn hoặc liệt.
Bại liệt trên gà do chấn thương
Đây là nguyên nhân vật lý dễ nhận biết nhất:
- Chấn thương vật lý: Gãy xương, trật khớp do dẫm đạp, va chạm mạnh, hoặc ngã từ trên cao.
- Tổn thương tủy sống/dây thần kinh: Có thể xảy ra do chuồng trại không an toàn hoặc mật độ nuôi quá dày.
Các phương pháp phòng trị hội chứng bại liệt
Phòng trị hội chứng bại liệt trên gà cần một phương pháp tiếp cận toàn diện, bao gồm an toàn sinh học, tiêm phòng và can thiệp dinh dưỡng.
Phòng ngừa triệt để bằng an toàn sinh học
- Tiêm Phòng Định Kỳ: Bắt buộc phải thực hiện tiêm vắc-xin Marek (thường tiêm dưới da ngay khi gà 1 ngày tuổi) và vắc-xin Newcastle theo đúng lịch trình của cơ quan thú y địa phương. Đối với AE, nên tiêm vắc-xin cho gà bố mẹ để truyền miễn dịch cho gà con.
- Vệ Sinh Chuồng Trại: Thực hiện vệ sinh, sát trùng chuồng trại, máng ăn, máng uống thường xuyên và định kỳ. Giữ chuồng khô ráo, thông thoáng để hạn chế sự phát triển của vi khuẩn, nấm mốc và giảm nguy cơ mắc bệnh đường ruột.
- Kiểm Soát Mật Độ: Nuôi gà với mật độ phù hợp, tránh dẫm đạp và chấn thương. Loại bỏ thức ăn bị ẩm mốc để ngăn ngừa ngộ độc độc tố nấm.
- Kiểm soát côn trùng: Các loại virus như Marek có thể lây lan qua côn trùng và ký sinh trùng.
Can thiệp và điều trị bại liệt
Đối với bại liệt do bệnh lý virus (Marek, Newcastle, AE)
Do là bệnh do virus, không có thuốc điều trị đặc hiệu. Cần tập trung vào điều trị triệu chứng và nâng cao sức đề kháng:
- Bổ Sung Hỗ Trợ: Cung cấp đầy đủ các loại Vitamin nhóm B (đặc biệt B1, B2) để hỗ trợ phục hồi chức năng thần kinh, Vitamin D3, Canxi, và Phospho.
- Kháng Sinh Phổ Rộng: Sử dụng kháng sinh để kiểm soát các bệnh kế phát (nhiễm trùng do vi khuẩn cơ hội như E. coli) sau khi gà bị suy giảm miễn dịch do virus.
- Chăm Sóc Đặc Biệt: Đặt gà bại liệt vào khu vực riêng biệt, đảm bảo chúng có thể dễ dàng tiếp cận thức ăn và nước uống.
Đối với bại liệt do vi khuẩn (Viêm khớp, nhiễm trùng huyết)
Sử dụng kháng sinh phù hợp sau khi có kết quả kháng sinh đồ, hoặc sử dụng các kháng sinh phổ rộng có hiệu quả cao đối với E. coli và Staphylococcus. Cần kết hợp thuốc giảm đau, chống viêm để giảm sưng khớp và giúp gà dễ dàng di chuyển hơn.
Đối với bại liệt do thiếu hụt dinh dưỡng
Đây là trường hợp dễ khắc phục nhất:
- Cân Đối Khẩu Phần: Điều chỉnh công thức thức ăn, đặc biệt chú trọng tỷ lệ Canxi/Phospho và bổ sung các Vitamin, Khoáng chất cần thiết theo từng giai đoạn phát triển của gà (gà con, gà thịt, gà đẻ).
- Sản Phẩm Hỗ Trợ: Bổ sung các sản phẩm Premix Vitamin và Khoáng chất (như ADE BC Complex, Vitamin B Complex) vào nước uống hoặc thức ăn trong thời gian ngắn để gà nhanh chóng phục hồi chức năng thần kinh và xương khớp.
Hội chứng bệnh bại liệt trên gà là một thách thức lớn trong chăn nuôi. Bằng cách thực hiện các biện pháp phòng ngừa nghiêm ngặt và chẩn đoán chính xác nguyên nhân, bà con có thể giảm thiểu đáng kể tỷ lệ mắc bệnh và tổn thất kinh tế.
